Y học cổ truyền (YHCT) thường gọi chứng lipid máu cao là đàm thấp. Đàm thấp do ăn nhiều đồ béo ngọt hoặc do lục dâm thất tình làm ảnh hưởng đến khí huyết và công năng của các tạng tỳ thận sinh ra.

Theo YHCT đàm là chất đặc, ẩm là chất loãng; sự hình thành đàm ẩm là do sự vận hóa bất thường của tân dịch, do các tác nhân: lục dâm thất tình và ăn uống không điều độ gây nên. Đàm ẩm sau khi hình thành sẽ theo khí đi các nơi, ở ngoài đến cân xương, trong đến tạng phủ, không đâu không đến, làm ảnh hưởng đến sự vận hành khí huyết, sự thăng giáng của khí mà gây các chứng bệnh ở các bộ phận cơ thể. Ở đây đàm ẩm là một sản vật bệnh lý, liên hệ với Y học hiện đại (YHHĐ) thì đàm ẩm giống như sự lắng đọng của lipid ở thành động mạch. Sự hình thành đàm ẩm có liên quan đến 3 tạng: phế, tỳ, thận

1. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của chứng đàm

*  Nguyên nhân: 

– Do ăn uống không điều độ: ăn nhiều thức ăn ngọt béo, nhiều cao lương mĩ vị, uống nhiều rư­ợu, làm việc trí óc quá sức, làm tổn thương tỳ vị, dẫn đến đàm thấp nội sinh.

– Do ít vận động thể lực, đàm ứ trệ lâu ngày, khí huyết không l­ưu thông, dẫn đến khí trệ, huyết ứ. Sách Tố vấn thiên “tuyên minh ngũ khí luận” viết: “Cửu ngọa thương khí, cửu tọa thương nhục” (nằm nhiều hại khí, ngồi nhiều hại cơ nhục). Thương khí dẫn đến khí hư, thương nhục dẫn đến tỳ hư, tỳ khí hư suy mà gây ra bệnh.

– Do thất tình (yếu tố tinh thần): lo nghĩ hại tỳ, giận dữ hại can; can mộc vượng khắc tỳ thổ làm tỳ thổ rối loạn hư yếu dẫn đến sự vận hóa bị suy giảm, đàm thấp ứ trệ kinh mạch mà gây ra bệnh

– Do tiên thiên bất túc (yếu tố thể chất): trong sách Linh khu thiên “thọ yểu cương nhu” viết: “con người ta sinh ra có cương, có nhu, có cường có nhược, có dài có ngắn, có âm có dương”. Khi tiên thiên bất túc làm cho thận khí bất túc, thận dương hư ­ không ôn ấm đ­ược tỳ d­ương, tỳ không vận hóa được thủy thấp, sinh đàm ẩm.

* Cơ chế bệnh sinh:

 Đàm thấp là một chứng bệnh có đặc điểm “bản hư, tiêu thực”: “tiêu” là đàm trọc, huyết ứ, “bản” là công năng tạng phủ thất điều hoặc hư tổn trong đó liên quan đến tỳ, thận, can, tâm mà đặc biệt là hai tạng tỳ và thận. Do ẩm thực thất điều hoặc do thất tình, hoặc do tiên thiên bất túc làm cho công năng của các tạng phủ rối loạn, hư suy.

– Tỳ là nguồn sinh đàm, tỳ khí hư không vận hóa được thủy cốc làm cho chất thanh khó thăng lên, chất trọc khó giáng xuống, chất tinh vi của thủy cốc không thể vận hóa, lưu chuyển được bình thường, tụ lại mà hóa thành đàm trọc mà gây ra bệnh. Mặt khác, do tỳ thổ suy yếu không chế được thủy thấp khiến thủy thấp ngưng đọng lại mà thành đàm.

– Thận là gốc của đàm, thận dương hư suy, hỏa không ôn ấm được tỳ thổ; thủy thấp tân dịch không hóa khí được tràn lên mà thành đàm. Thận âm hư, hư hỏa ở hạ tiêu bốc lên hun nấu tân dịch cũng tạo đàm.

– Can hư cũng có thể sinh đàm, các chứng uất đàm, khí đàm, phong đàm đều có liên quan đến tạng can.

– Phế hư mất khả năng túc giáng thông điều thủy đạo, thủy dịch ngưng lại thành đàm.

Đàm khi đã sinh ra theo khí phân bố ở nhiều nơi trong cơ thể làm cho kinh lạc bế tắc, huyết mạch không thông, mạch lạc ứ trệ mà sinh ra các chứng đàm thấp, huyết ứ, đầu thống, huyễn vựng… với các biểu hiện lâm sàng tương tự như hội chứng rối loạn lipid máu, bệnh vữa xơ động mạch của YHHĐ

ĐỐI CHIẾU GIỮA YHCT VÀ YHHĐ

	YHHĐ	YHCT
Di truyền	Rối loạn lipid máu (RLLPM)Tăng TG do thiếu lipoprotein lipase Tăng CH máu, gia đình kiểu đồng hợp tử bệnh nhân bị xơ vữa động mạch từ trẻ tuổi	Đàm thấpTiên thiên bất túc
Ăn uống	Ăn nhiều thức ăn có axit béo no như: Phủ tạng động vật, mỡ động vật…	Ăn nhiều thức ăn béo ngọt, làm tổn hại tỳ vị-> Tỳ vị thất điều. Đàm thấp nội sinh
Vận động thể lực	Vận động làm gia tăng tuần hoàn->Điều chỉnh RLCHL, giảm sự lắng đọng lipid ở động mạch	Tố vấn: Cửu ngọa thương khí, cửu tọa thương nhục. Thương khí ->khí hư; thương nhục ->tỳ hư suy ->bệnh
Tuổi	Sự lão hóa tương ứng với sự gia tăng sản xuất các gốc tự do.Với thời gian thì hậu quả đã vượt qua sự điều tiết-> Tích tụ-> lão hóa	Tố vấn: Niên tứ thập, Nhi âm khí tự bán dã, khởi cơ suy hy. Niên ngũ thập, thể trọng, nhĩ mục bất thông minh hy.

	RLLPM
Chứng RLLPM		Chứng đàm thấp
Tăng CT		Thấp đàm
Tăng TG		Táo đàm
Tăng LDL		Phong đàm
Giảm HDLC		Nhiệt đàm
		Hàn đàm
Đau đầu		Đầu thống
Hoa mắt		Huyễn vựng
Dị cảm		Ma chẩn

Tức ngực

Điều chỉnh RLLPM

Tâm quý

2. Thể bệnh và phương pháp điều trị bằng thuốc

YHCT chia làm các thể và cách điều trị như sau:

2.1. Thấp nhiệt uất kết

– Triệu chứng: người nóng khát nước, tiểu ít, phù, bụng đầy, rêu lưỡi vàng dày, mạch hoạt sác lipid máu cao, người khỏe

– Phép điều trị: Thanh nhiệt lợi thấp

– Bài thuốc: Tứ linh tán hợp lục nhất tán gia vị

Bài thuốc: Bạch truật, Bạch linh, Trư linh, Trạch tả, Nhẫn đông đằng, Ý dĩ (10-15g), Hà diệp, Cúc hoa, Râu ngô (10-12g), Hoạt thạch 20-30g (sắc trước), Cam thảo 4g, Thảo quyết minh 20g sắc uống

2.2. Khí trệ huyết ứ

– Triệu chứng: Bệnh nhân lipid máu cao, hay đau nhói trước ngực, thường có kèm động mạch vành, thiếu máu cơ tim, lưỡi tím hoặc có điểm ứ huyết, mạch huyền

– Phép trị: Hoạt huyết lý khí

– Bài thuốc: Huyết phủ trục ứ thang gia giảm

Sinh địa, Đương quy, Bạch thược (12-16g), Đào nhân, Ngưu tất, Sài hồ (10-12g), Đan sâm, Hồ hoàng, Sung úy tử, Chỉ thực, Hương phụ, Xuyên khung (8-12g). Sắc uống

2.3. Tỳ hư đàm thấp

– Triệu chứng: lipid máu cao, chán ăn bụng đầy, chân tay mỏi mệt, ho nhiều đờm, ỉa lỏng, rêu lưỡi trắng dày, mạch hoạt

– Phép điều trị: Kiện tỳ hòa vị hóa đàm trừ thấp

– Bài thuốc: Hương sa lục quân hợp với Bạch kim hoàn gia giảm

Đảng sâm, Bạch truật, Bạch linh, Trúc nhự (10-12g), Trần bì, Bán hạ, Chỉ thực, Mộc hương, Sa nhân, Uất kim (6-12g), Bạch phàn 2g (tán bột hòa uống), Chích thảo 3 g. Sắc uống

2.4. Tỳ thận lưỡng hư

– Triệu chứng: Thường gặp ở người cao tuổi, lipid máu cao, mệt mỏi, bụng đầy, ăn kém, lưng gối nhức mỏi, ù tai hoa mắt, lưỡi đỏ rêu mỏng, mạch trầm tế vô lực

– Phép điều trị: Bổ thận kiện tỳ

– Bài thuốc:

Sinh hà thủ ô đỏ 10-12g, Thỏ ti tử 12g, Nữ trinh tử 10-12g, Tiên linh kỳ 10g, Sinh địa 10-12g, Vừng đen 10-12g, Trạch tả 10-15g, Bạch linh 12g, Bạch truật 10g. Sắc uống.